بانک زمان چیست؟

ما یک سرمایه داریم که بین همه مردم مشترک است. این سرمایه زمان است. بانک زمان روشی برای تبادل خدمات است که در آن از واحد زمان به جای پول استفاده می‌شود. همه ما می‌توانیم دیگران را یاری کنیم و از همیاری دیگران هم بی‌نیاز نیستیم. بانک زمان، روشی برای بهره‌مند شدن بهینه‌ی همه افراد از مهم‌ترین سرمایه آن‌ها یعنی زندگی ایشان است. در بانک زمان شما می‌توانید زمان خودتان را برای همیاری به دیگران اختصاص داده و یا از همیاری دیگران استفاده کنید و ما این زمان صرف شده را مشابه یک بانک برای شما ثبت و نگه‌داری می‌کنیم تا برای همیاری گرفتن استفاده کنید.
در بانک زمان افراد با یکدیگر همیاری می‌کنند و از همیاری دیگران هم استفاده می‌کنند و مقدار زمانی که برای این همیاری کردن صرف کرده‌اند، ثبت می‌شود. بعد از آن هر فرد می‌تواند با استفاده از این اعتبارات زمانی برای دریافت همیاری از بقیه افراد آن گروه استفاده کند. بانک زمان بر این باور استوار است که همه افراد راهی برای همیاری دارند و کارهایی در اجتماع وجود دارند که نمی‌توان آن‌ها را با پول سنجید. تقویت خانواده‌ها، درست کردن یک اجتماع قوی و اعتماد همگی مثال‌هایی از چیزهایی هستند که نمی‌توان آن‌ها را با پول سنجید.
در بانک زمان هر زمان که افراد نیاز داشته باشند همیاری دریافت کنند، اطلاعات مورد نیاز برای دریافت خدمت را ثبت می‌کنند. بقیه افراد آن گروه این درخواست را می‌بینند و هر کسی که بتواند، آن خواسته را قبول می‌کند. در نهایت از اعتبارات زمانی فرد درخواست‌دهنده کم، و به اعتبارات زمانی کسی که همیاری می‌کند، اضافه می‌شود.
بانک زمان از گروه‌ها تشکیل می‌شود. هر فردی عضوی از یک گروه است و در آن گروه به دیگران همیاری می‌کند یا از آن‌ها همیاری دریافت می‌کند. ممکن است شما عضو گروه محله خود یا عضو گروه بازنشستگان یک نهاد خاص باشید. در هر حالت، شما با افرادی در یک گروه هستید که به خوبی یکدیگر را می‌شناسند.

تاریخچه بانک زمان

بانک زمان در دنیا اتفاق جدیدی محسوب نمی‌‌شود. سوابق نظری بانک زمان به «نظریه ارزش کار» برمی‌گردد که توسط پدر علم اقتصاد نوین، یعنی آدام اسمیت، به آن اشاره شده است و در نظرات اقتصادی کارل مارکس نیز انعکاس جدی پیدا کرده است. احتمالا اولین تلاش برای ایجاد چیزی شبیه به یک بانک زمان به ابتدای قرن ۱۹ میلادی برمی‌گردد که در سال ۱۸۲۷ جوشیا وارن تلاش کرد تا ایده ارزش کار را با راه‌اندازی فروشگاه زمان سینسیناتی بیازماید¹.

با این حال در اواخر قرن ۲۰ و در ژاپن بانک‌های زمان ایجاد شدند. در سال ۱۹۷۳، خانم تروکو میزوشیما که یک فعال اجتماعی ژاپنی و فردی مطرح در جامعه زنان ژاپنی بود، «بانک کار داوطلبانه» را تاسیس کرد که بعدا به «شبکه کار داوطلبانه» تغییر نام داد. در مدت کوتاهی این شبکه رشد کرد و به بیش از ۲۶۲ شعبه در ژاپن رسید و حتی یک شعبه از آن در کالیفرنیای آمریکا ایجاد شد. تقریبا تمامی اعضای این شبکه بانوان خانه‌دار ژاپنی بودند. در ژاپن تا سال ۲۰۰۰ سیستم دولتی برای بیمه نگهداری افراد سالمند وجود نداشت و تا این سال «شبکه کار داوطلبانه» خانم میزوشیما گامی برای جبران این کمبود به خصوص برای سالمندان تنها بود.²

ابداع واژه «دلار زمانی» (Time Dollar) به ادگار کاهن منتسب است. ادگار کاهن یک پرفسور حقوق آمریکایی سرشناس و در دانشگاه‌های مختلفی صاحب کرسی بود و حتی برای رابرت کندی رئیس جمهور آمریکا نطق نوشته بود. وی پس از بازنشستگی تقریبا تمام زندگی‌اش را تا زمان مرگ (۲۰۲۲) صرف پرداختن به مفهوم و توسعه بانک زمان کرد³. خود ادگار کاهن اعتقاد دارد که ریشه بانکداری زمان در نبود پول (بودجه) برای برنامه‌های (حمایت) اجتماعی است و بانک زمان راهکاری خلاقانه برای حل این مشکل در زمانی است که راهکار غالبی برای حل این مساله وجود ندارد. وی همچنین اشاره می‌کند که توسعه بانک‌های زمان ناشی از سه مشکل در هم‌تنیده و پیچیده است و «بحران در حمایت از تلاش ها برای رسیدگی به مشکلات اجتماعی مستقیماً از شکست تلاش های مقطعی برای بازسازی جامعه واقعی ناشی می شود». وی اعتقاد دارد که ناکامی‌های سازمان‌های حمایتگر و نهادهای حاکمیتی مسئول خدمات اجتماعی نتیجه‌ی بی‌تمایلی آن‌ها برای استفاده از کمک افرادی است که می‌خواهند در این کارها مشارکت کنند. در واقع او با این ایده مخالف است که حمایت اجتماعی متکی به یک ساختار صرفا بالا به پایین پاسخگوی نیازهای اجتماعی همه است⁴.

یکی از موفق‌ترین تجربیات بانکداری زمانی، متعلق به پاول گلوور است که بانک زمان ایثاکا اورز (Ithaca Hours) را در نیویورک در سال ۱۹۹۱ راه‌اندازی کرد. در این بانک زمان هر یک ساعت معادل با یک ساعت حقوق پایه کار بود که در آن زمان معادل با ۱۰ دلار میشد. افراد متخصص می‌توانستند برای هر ساعت کار خود چندین ساعت حق کار اعلام کنند اما در بسیاری از موارد این کارها را معادل با دیگران یا با تخفیف قابل توجه انجام می‌دادند تا به ارزش برابری حاکم در اجتماع احترام گذاشته باشند. در این بانک زمان معادل با چندین میلیون دلار بین هزاران عضو بانک زمان ایثاکا و بیش از ۵۰۰ کسب و کار مبادله شد و حتی وام‌های بدون بهره‌ی با واحد پولی آن اهدا شد و بیش از ۱۰۰ سازمان اجتماعی هم گرنت (کمک مالی) از این نهاد دریافت کردند که به خوبی نشان می‌دهد ظرفیت بانک زمان در یک اجتماع قوی چقدر می‌تواند بالا باشد⁵.

در انگلستان نیز اولین بانک زمان در سال ۱۹۹۸ در اشترود و توسط مارتین سیمون تحت تاثیر رشد بانک‌های زمان در ایالات متحده تاسیس شد و Timebanking UK‌ پس از آن و در سال ۲۰۰۲ شکل گرفت که در حال حاضر بزرگترین بانک زمان انگلستان است و تا سال ۲۰۲۱ بیش از ۶ میلیون ساعت تبادل خدمت در آن انجام شده است⁶.

بانک زمان ما چگونه کار می‌کند؟

در در بانک زمان هر فرد به میزانی که دیگران را در یک اجتماع یاری می‌کرد اعتبار زمانی کسب می‌کرد. این ایده به ایالات متحده رفت و در ایالات متحده شکل جدی‌تری به خود گرفت. ادگار کاهن اصول بانک زمان را تدوین کرد و آن را در کتابی با عنوان «دیگر مردم را دور نیندازیم» چاپ کرد. بانک زمان به سرعت در نقاط مختلف دنیا گسترده شد و حتی با این تغییرات به ژاپن برگشت. از آن زمان تا امروز بیشتر از ۳۰۰۰ بانک زمان در دنیا تاسیس شده است. کشورهایی مانند انگلیس و آمریکا هر یک بیشتر از ۲۰۰ بانک زمان دارند. در منطقه ما نیز کشورهای ترکیه، امارات و عربستان سعودی بانک زمان‌های خود را ایجاد کرده‌اند.

ما با مطالعه مفصل تجربیات دنیا و البته نمونه‌های مشابه یاری‌گری در ایران که بیشتر از یک سال طول کشیده است متوجه شدیم که هر چند بانک زمان می‌تواند برای کشور ما مفیدتر از هر کشور دیگری باشد اما پیاده‌سازی آن در ایران نیاز به متناسب‌سازی با شرایط کشور ما دارد.

بانک زمان قویا مبتنی بر اجتماع‌ها و تا حد زیادی محلی است. ما می‌خواستیم بانک زمانی مقیاس‌پذیر بسازیم. علاوه بر این بانک زمان بر سرمایه اجتماعی استوار است و کشور ما سرمایه‌های اجتماعی ضعیف و راکدی دارد. پس باید برای همه‌ی این مسائل راهکارهای طراحی می‌شد.

در طراحی که ما متناسب با شرایط ایران دیدیم، لازم است نکات زیر مد نظر داشته باشیم:

• پلتفرم: بانک‌های زمان اولیه بر اساس نوعی ارز اجتماع‌محور (community currency) کار می‌کردند. با این حال زمانی که خدمات الکترونیکی بانکی بعد از سال ۲۰۰۰ گسترش پیدا کردند بعضی از بانک‌های زمان آسیب دیدند. دلیل این موضوع آن بود که بعضا افراد بانک زمان را با خدماتی مانند پی‌پال مقایسه می‌کردند که سریع و راحت بودند. علاوه بر این برای اینکه بانک زمان مقیاس‌پذیر باشد نیاز داریم که یک بستر الکترونیکی برای بانک زمان داشته باشیم. انواع مختلفی از برنامه‌های آماده برای بانک زمان در دنیا نوشته شده‌اند و به شکل آماده به فروش می‌رسند البته این برنامه‌ها محدودیت‌های قابل توجهی دارند.
• کامیونیتی‌ها یا اجتماع‌ها: همان‌طور که گفته شد، کامیونیتی‌ها جزیی جدانشدنی از بانک زمان هستند. در واقع اگر تلاش کنیم که بانک زمان را خدمتی مانند اوبر (یا اسنپ) ببینیم که در آن تنها یک طرف ارائه کننده خدمات و یک طرف گیرنده خدمات وجود دارد و همه امور به شکل نرم‌افزاری است حتما شکست می‌خوریم. ما به این نتیجه رسیدیم که با توجه به سرمایه‌ی اجتماعی پایین در ایران بهتر است از اجتماع‌های موجود که سرمایه اجتماعی در درون خود دارند شروع کنیم و تلاش کنیم این سرمایه اجتماعی را به شکل‌های مختلف تقویت کنیم.
• گیمیفیکیشن (بازی‌وار سازی): برای اینکه سرمایه اجتماعی را تقویت کنیم و افراد بیشتری را تشویق به فعالیت در بانک زمان کنیم و علاوه بر آن افراد به فعالیت بیشتر تشویق شوند ما یک مدل کامل از گیمیفیکیشن طراحی کرده‌ایم که البته به تدریج در بانک زمان پیاده‌سازی می‌شود.
• تهاتر خدمات: مهم‌ترین جز بانک زمان تهاتر خدمات در برابر توکن بانک زمان است. البته شاید تهاتر کلمه مناسبی برای امور بانک زمان نباشد زیرا در بانک زمان شما خدمت را با خدمت جابجا نمی‌کنید بلکه خدمت را با توکن یا اعتبار زمانی بانک زمان جابجا می‌کنید. استراتژی بانک زمان این است که در وهله اول به خدمات جامعه سالمندی و بازنشستگی و به شکل فرد به فرد بپردازد.
• حاکمیت غیرمتمرکز: ما به سرمایه اجتماعی اهمیت جدی می‌دهیم و پایین بودن سرمایه اجتماعی در ایران را یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی می‌بینیم. به همین دلیل در طراحی بانک زمان این نظر را داشتیم که هیچ کس نباید بتواند به این سرمایه اجتماعی خیانت کند و آسیب بزند. بنابراین حاکمیت در بانک زمان کاملا غیرمتمرکز و در اختیار اعضای بانک زمان خواهد بود. یعنی اعضا و اجتماع‌های بانک زمان هستند که تصمیم می‌گیرند تا چه تغییراتی در بانک زمان ایجاد شود یا امور چگونه انجام شوند و بر همه چیز ناظر هستند. بانک زمان تنها یک مجری دارد که امور اجرایی را بر عهده دارد و ما مجری بانک زمان هستیم. البته حاکمیت بانک زمان حتی می‌تواند مجری را هم تغییر دهد.
• توکن بانک زمان: برای اینکه اعتبار زمانی در بانک زمان کاملا متعلق به خود افراد باشد و کسی نتواند در آن دخالت کند ما یک توکن بلاکچینی برای بانک زمان در نظر گرفته‌ایم.

اگر جزئیات بالا به نظر پیچیده یا مبهم می‌رسند شما می‌توانید جزئیات اینکه هر یک از این موارد چه هستند و در بانک زمان چطور پیاده‌سازی شده‌اند را در مقالات آینده ما بخوانید.

چه خدماتی در بانک زمان قابل جابجایی هستند؟

خدمات بانک زمان توسط اعضای هر گروه انتخاب می‌شود. در واقع زمانی که بانک زمان برای گروه شما راه‌اندازی می‌شود خود گروهتان تصمیم می‌گیرد که چه خدماتی برای آن ممکن است. این خدمات می‌توانند مانند حمل و نقل، کمک در تعمیرات منزل، آموزش مهارت‌های خاص یا فعالیت‌های گروهی مانند ورزش باشند.

چطور می‌توان از خدمات بانک زمان استفاده کرد؟

دو روش برای استفاده از خدمات بانک زمان وجود دارد. یک روش آن آفلاین و بدون نیاز به مراجعه به سایت است و روش دیگر آنلاین و با مراجعه به سایت بانک زمان است.
در روش آفلاین، شما با پشتیبان گروه خود تماس می‌گیرید و او اطلاعات لازم را از شما دریافت می‌کند و سپس این درخواست را هم در سایت و هم در گروه واتس‌اپی اعلام می‌کند تا بقیه از آن مطلع شوند. افراد دیگر گروه این درخواست شما را می‌بینند و هر کدام که بتوانند آن را انجام دهند به پشتیبان گروه خبر می‌دهد. پشتیبان گروه بقیه هماهنگی‌ها را انجام می‌دهد.
در روش آنلاین ما برای همه اعضای هر گروه یک حساب کاربری ساخته‌ایم. شما با وارد شدن به حساب کاربری خودتان اطلاعات لازم را وارد می‌کنید و درخواست شما توسط پشتیبان بررسی و تایید می‌شود. بقیه مراحل مطابق روش آفلاین است.
برای کسانی که می‌خواهند در بانک زمان همیاری کنند هم رویه به همین شکل است. یعنی درخواست‌ها در گروه مشترک شما در گروه نرم‌افزار موبایل واتس‌اپ و در سایت اعلام می‌شود و شما با تماس با پشتیبان یا در سایت برای همیاری کردن به دیگران اعلام آمادگی می‌کنید.

چطور می‌توان اعتبار بانک زمان کسب کرد؟

روش‌های مختلفی برای کسب اعتبار بانک زمان، تیک، وجود دارد.

• شما می‌توانید در رویدادهای گروهی شرکت کنید و از این طریق تیک دریافت کنید.
• شما می‌توانید از طریق همیاری دیگران تیک دریافت کنید.
• نهادهای همکار بانک زمان هر دو با بانک زمان توافق کرده‌اند تا هزینه ارائه خدمات را برای هر فرد تا سقف مشخص با بانک زمان تسویه کنند.
• خود شما می‌توانید از بانک زمان تیک خریداری کنید.
• از نفرات برتر ارائه کننده خدمات در بانک زمان در هر ماه با ارائه توکن تقدیر می‌شود.

آیا بانک زمان نمونه خارجی دارد؟

بیشتر از ۳۴ کشور دنیا از بانک زمان استفاده می‌کنند و در دنیا بیشتر از ۳۰۰۰ بانک زمان وجود دارد. کشورهایی مانند انگلیس و ایالات متحده هر کدام بیشتر از ۲۰۰ بانک زمان دارند و در منطقه ما نیز امارات متحده عربی و ترکیه بانک زمان دارند.

مزیت بانک زمان چیست؟

بانک زمان کمک می‌کند تا افرادی که نیاز به همیاری دارند و افرادی که می‌توانند با آن‌ها همیاری کنند به یکدیگر متصل شوند. میزان همیاری‌هایی که یک فرد در بانک زمان دریافت می‌کند یا ارائه می‌کند ثبت می‌شود. سوابق افراد در ارائه خدمت خوب یا بد نیز ثبت می‌شود و افراد می‌توانند آن را مشاهده کنند. علاوه بر همه اینها، بانک زمان کمک می‌کند تا برترین افراد هر گروه مشخص شوند و از کسانی که بیشترین همیاری را به گروه خودشان و به اجتماع می‌کنند تقدیر می‌شود.
در بلندمدت مقدار مشارکت و کیفیت مشارکت هر فرد در بانک زمان مبنای اعتبارسنجی قرار خواهد گرفت و افراد با استفاده از این مدل اعتبارسنجی می‌توانند وام دریافت کنند.

1. مقاله در نشریه: Men Against the State: The Expositors of Individualist Anarchism in America, 1827-1908 by James J. Martin and Harry Elmer Barnes ↩︎
2. Teruko Mizushima: Pioneer Trader in Time as a Currency ↩︎
3. کتاب: The New Currency That Enables Americans to Turn Their Hidden Resource-Time-Into Personal Security & Community Renewal ↩︎
4. مقاله در نشریه: Time dollars, work and community: from ‘why?’ to ‘why not? ↩︎
5. Ithaca HOUR Factsheet ↩︎
6. Timebanking UK ↩︎