شاید شما هم درباره بانک زمان سوئیس شنیده باشید. قصه بانک زمان سوئیس که از زبان یک ایرانی (آقای زینت‌بخش) چند سال قبل سوژه شبکه‌های اجتماعی و به خصوص تلگرام شده بود. در این روایت از بانک زمان همسایه آقای زینت‌بخش که یک فرد سالمند است برای کمک به فردی مسن‌تر از خود اعلام آمادگی می‌کند و هر هفته زمانی را به این کار اختصاص می‌دهد. زمانی که برای این خانم حادثه‌ای پیش می‌آید، بانک زمان سوئیس از این زمانی که خانم برای همیاری فرد دیگر صرف کرده استفاده می‌کند و فردی را برای کمک به این خانم در زمانی که پایش شکسته است می‌فرستد. البته ما در ادامه قصه مفصل این جریان را آورده‌ایم اما جالب‌تر این است که بدانید بانک زمان سوئیس تنها یکی از چند هزار بانک زمان موجود در دنیاست و بانک‌های زمان اتفاقا پدیده جدیدی هم نیستند!
به عنوان مثال فرض کنید در یکی از گروه‌های بانک زمان یکی از افراد نیاز داشته باشد تا فردی او را تا مطب پزشک همراهی کند، بعد از اینکه این درخواست ثبت شد، بقیه اعضای گروه می‌توانند این درخواست را با زمان و مکانش ببیند و اگر بتوانند فرد را همراهی کنند. اگر زمان مورد نیاز این کار ۳ ساعت باشد، بعد از اینکه این کار انجام شد، بانک زمان ۳ ساعت از اعتبار فرد درخواست دهنده کم می‌کند و آن را به اعتبار فرد همراه اضافه می‌کند. این فرد خودش ممکن است نیاز داشته باشد تا کسی برای او خرید را تا منزلش حمل کند که ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. بنابراین این فرد می‌تواند با ثبت درخواستی نیم‌ساعت از ۳ ساعت زمان به دست آمده را صرف کند تا آن کار برای او انجام شود.
بانک های زمان در دنیا
همان طور که در نگاره بالا می‌بینید بانک‌های زمان زیادی در دنیا وجود دارند. البته این نقشه برای چند سال پیش و زمانی است که ما تحقیقات خود را بر روی موضوع بانک زمان شروع کردیم. در دنیا بیشتر از ۲۰۰۰ بانک زمان وجود دارد. کشورهایی مانند انگلیس و آمریکا هر یک بیش از ۳۰۰ بانک زمان دارند. در منطقه ما هم ترکیه از سال ۲۰۱۱ بانک زمان دارد و کشورهای امارات و عربستان سعودی هم بانک‌های زمان خود را تاسیس کرده اند.
آنطور که پژوهش‌ها نشان می‌دهند اولین بانک زمان در دهه ۱۹۷۰ در ژاپن شکل گرفت. ایده این بانک زمان مورد توجه یک خبرنگار اهل ایالات متحده قرار گرفت و با انتشار گزارشی از این بانک زمان در ایالات متحده، ایده بانک زمان در ایالات متحده مورد توجه جدی قرار گرفت و کشورهای زیادی بانک زمان را به کار گرفتند. در دهه ۱۹۹۰ ایده بانک زمان توسط ادگار کاهن در ایالات متحده تبدیل به یک کتاب شد و مقالات جدی در مورد آن منتشر شد. حتی در حال حاضر برنامه‌های آماده‌ای برای مدیریت بخش آنلاین بانک زمان در دنیا وجود دارند. البته بانک زمان در دهه ۱۹۹۰ به ژاپن برگشت و در این کشور یکی از پیشروترین بانک‌های زمان یعنی فوریا کیپو تشکیل شد. بانک‌های زمان در دنیا انواع مختلفی دارند که در مقاله‌ای جداگانه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
طراحی بانک زمان بر پایه اتصال افراد به یکدیگر ذیل یک اجتماع و اجتماع‌ها به یکدیگر استوار است. ذیل هر اجتماع در بانک زمان خدمت‌هایی تعریف شده است که افراد می‌توانند در این خدمت‌ها با یکدیگر مشارکت کنند. مثلا یک اجتماع می‌تواند به اعضای خود اجازه دهد تا خدمت‌های آموزش و حمل و نقل را درخواست کنند و یا ارائه دهند. پس اعضای این اجتماع می‌توانند برای اینکه فردی آن‌ها را به مرکز درمانی برساند، درخواست بدهند و فرد دیگر از این اجتماع با دیدن این درخواست، آن را بپذیرد و در ساعت و محل مشخص شده حاضر شده و فرد را به محل مرکز درمانی برساند و در برابر آن اعتبار بانک زمان دریافت کند. این فرد در آینده می‌تواند از اعتبار‌های خود برای دریافت خدمت در اجتماع استفاده ببرد. این موارد خلاصه و هسته اصلی بانک زمان را تشریح می‌کند.
همانطور که گفته شد، بانک زمان در بستر اجتماع‌ها معنا دارد. دلیل این موضوع آن است که تبادل خدمت در بانک زمان بر پایه احساس مسئولیت و اعتماد و همراهی انجام می‌شود. بنابراین آغاز بانک زمان نیز باید بر پایه اجتماع‌ها باشد.
بانک زمان سوئیس
سوئیس یک کشور پیشرفته است که سیاست‌های آن عمدتا سوسیالیستی هستند. معمولا سطح رفاه و تامین اجتماعی در این کشورها بالاست و طرح‌های تامین اجتماعی و بازنشستگی و درمان آنقدر در سوئیس عالی است که بازنشسته‌ها نیازی به داشتن شغل دیگر و اشتغال پس از بازنشستگی ندارند.
امیرعباس زینت‌بخش که برای ادامه تحصیل به سوئیس رفته است ماجرا را اینطور نقل می‌کند:
صاحبخانه من که یک خانم ۶۷ ساله بود کار پیدا کرده بود که باعث تعجبم شد. کار او نگهداری یک پیرمرد ۷۸ ساله بود. از او پرسیدم آیا برای نیاز به پول این کار را می کند!؟ پاسخش من را متحیر کرد! من برای پول کار نمی کنم، بلکه “زمان” خودم را در “بانک زمان” سپرده می کنم تا در زمانی که مثل این پیرمرد توان حرکت ندارم، آن را از بانک بیرون بکشم! این اولین بار بود که درباره مفهوم “بانک زمان” می شنیدم! وقتی بیشتر درباره آن تحقیق کردم، متوجه شدم “بانک زمان” یک طرح بازنشستگی برای مراقبت از سالمندان است که توسط وزارت تامین اجتماعی فدرال سوئیس تدوین و توسعه داده شده است! داوطلبان، زمان مراقبت از سالمندان را در حساب شخصی شان در “سیستم امنیت اجتماعی” پس انداز کرده تا وقتی خود پیر ناتوان شدند یا نیاز به مراقبت داشته باشند، از آن برداشت کنند! طبق قرارداد یک سال بعد از انقضای خدمات متقاضی (سپرده گذاری زمان)، بانک زمان میزان ساعات خدمات را محاسبه کرده و به او یک “کارت بانک زمان” می دهد! وقتی او هم نیاز به کمک یک نفر دیگر دارد، می تواند با استفاده از آن کارت “زمان و بهره” آن را برداشت کند! بعد از تایید، بانک زمان داوطلبانی را برای مراقبت از او در بیمارستان و یا منزل تعیین می کند! در ضمن، متقاضیان سپرده گذاری “زمان”، باید سالم و تندرست، دارای مهارت های ارتباطی خوب و پر از عشق و علاقه به همنوعان باشند! صاحبخانه ام هفته ای دو بار برای مراقبت از پیرمرد سرکار می رفت و هر بار هم دو ساعت وقت برای خرید، تمیز کردن اتاق، آفتاب گرفتن پیرمرد و گپ زدن با او سرمایه گذاری می کرد! اتفاقا یک روز دانشگاه بودم که تماس گرفت و گفت در حالی که شیشه اتاق منزل خودش را تمیز می کرده از چهارپایه افتاده است! من فورا مرخصی گرفتم و او را به بیمارستان رساندم! مچ پای او شکسته بود و برای مدتی نیاز داشت روی تخت بماند! داشتم کارهای تقاضا برای مرخصی جهت مراقبت خانگی را انجام می دادم که به من گفت جای نگرانی نیست چرا که برای برداشت از بانک زمان درخواست داده است! ظرف کمتر از دو ساعت بانک زمان یک داوطلب فرستاد که به مدت یک ماه هر روز با گپ زدن و پختن غذاهای لذیذ از او مراقبت می کرد! او به محض بهبودی، دوباره مشغول کار مراقبت از دیگران شد و گفت که می خواهد برای روزهای پیری زمان سپرده گذاری کند!
