تعداد زیادی بانک زمان در دنیا وجود دارد که میتوان آنها را در انواع مختلف بانک زمان تقسیم کرد. بانک زمان روشی برای تبادل خدمات است که در آن از واحد زمان به جای پول استفاده میشود. بانک زمان عمیقا وابسته به اجتماع است و بر این اساس میتوان آن را وابسته به تعداد افراد درگیر در خدمت تقسیمبندی کرد. روش دیگر برای شمردن انواع بانک زمان، بر اساس ماهیت نهادهای درگیر در بانک زمان و خدمات است که در اینجا به آن خواهیم پرداخت.
بر اساس تعداد افراد درگیر در خدمت
بر اساس تعداد افراد درگیر در خدمات، بانکهای زمان را به ۴ نوع میتوان تقسیم کرد که مثالهایی از آن را میتوانید در این مقاله ببینید، البته با توجه به اینکه این دستهبندی بر اساس تعداد افراد درگیر در خدمت است با تامین شرایط لازم، یک بانک زمان میتواند چند نوع از این خدمات را ارائه کند:
- بانکهای زمان ۱ به ۱ یا فرد به فرد: در این نوع از بانک زمان (یا خدمت در بانک زمان) یک فرد به یک فرد دیگر همیاری میرساند. مثلا ممکن است یک فرد، یک سالمند را به دکتر برساند. سالمند در این فرآیند الزاما ناتوان نیست و ممکن است به دلیل بالا رفتن سن گواهینامه او تمدید نشده باشد. اغلب خدمتهایی که در بانک زمان ما ارائه میشوند از این نوع هستند ولی از انواع دیگر خدمات هم در بانک زمان ما وجود دارد که به شکل «رویداد» در بانک زمان ایران تعریف شده است.
- بانک زمان ۱ به چند: در این نوع از بانک زمان (یا خدمت)، یک نفر میتواند به شکل همزمان یاریگر چند نفر باشد. مثلا اگر یک مربی ورزشی زمانش را به آموزش چند نفر به طور همزمان اختصاص بدهد، در آن بانک زمان یک خدمت ۱ به چند اجرا شده است.
- بانک زمان چند به ۱: در این نوع از بانک زمان (یا خدمت در بانک زمان) چند فرد به طور همزمان در یاریگری به یک فرد مشارکت میکنند. مثلا اگر گروهی از افراد در نزدیکی عید نوروز برای خانهتکانی یک فرد سالمند مشارکت کنند، این یک نوع از خدمات چند به ۱ در بانک زمان است.
- بانک زمان چند به چند: در این نوع از بانک زمان تعداد زیادی از افراد در اجرا و هماهنگی یک همیاری مشارکت میکنند. این نوع از خدمات معمولا در قالب رویدادها هستند. به طور مثال گرامیداشت روز سالمند با یک همنوردی کوه یا جنگل میتواند یک رویداد چند به چند در بانک زمان باشد. این نوع از رویدادها نیز در بانک زمان ایران به شکل رویدادهای از پیش تعریف شده وجود دارد.
انواع بانک زمان بر اساس نهادهای درگیر
بانکهای زمان را بر اساس نهادهای درگیر میتوان به ۷ نوع تقسیمبندی کرد. هر یک از این انواع پیشزمینه، روشهای اجرایی، نقاط ضعف و نکات منجر به موفقیت خاص خود را دارند. در ادامه هر یک از این ۷ نوع را با پیشزمینه آن معرفی میکنیم. بانک زمانی که ما طراحی کردهایم یک بانک زمان فرد به فرد است که خدمات آن برای ورود به حوزه سالمندی و بازنشستگی طراحی شدهاند اما در طراحی آن از سایر انواع بانک زمان نیز الهام گرفته شده است تا بتوان به مقیاسپذیری دست یافت و علاوه بر آن بانک زمان متناسب با شرایط خاص کشور ایران باشد.
ردیف | نوع بانک زمان | پیشزمینهها | مثال |
1 | فرد به فرد | سیستم اعتباری زمانی مشترک که در آن اعتبار زمانی بین افراد معنا دارد. تبادل اعتبار زمانی بین افراد انجام میشود و در ابتدا توسط یک نهاد مرکزی تنظیم میشود. نهاد مرکزی ارتباطات درون اجتماع را تسهیل میکند | فوریا کیپو در ژاپن که در حوزه سالمندی فعالیت میکند |
2 | آژانس تخصصی به مشتری | سیستم اعتباری زمانی مشترک که در آن اعتبار زمانی بین فرد و آژانس معنا دارد.فعالیتها یک الگوی مشخص دارند که حول حوزه تخصصی آژانس مادر تعیین میشودبانک زمان در درون یک نهاد خاص و یک الگوی قراردادی مشخص وجود دارد. | بانک زمان ویتینگتون- در یک مدرسه به همین نام کار میکند و کودکان در این مدرسه به ازای اجرای فعالیتهای خاص مانند مشارکت در رویدادهای مدرسه و … اعتبار زمانی کسب میکنند. اعتبارات زمانی برای حضور در اردوهای مدرسه مصرف میشوند |
3 | بانک زمان نهادی | سیستم اعتبار زمانی مشترک که در آن اعتبار زمانی بین چند آژانس اعتبار دارد.اعتبار زمانی برای تسهیل تبادلات بین نهادها یا انتفاع مشترک و بهبود بهرهگیری از منابع محدود به کار گرفته میشود. | توسعه اجتماعات پوس لیوشام – در این الگو هر اجتماع یا آژانس جدیدی که به بانک زمان اضافه میشود منابع و خدماتی که میتواند تامین کند و منابع و خدماتی که به آنها نیاز دارد را تعیین میکند و توسط یک واسط میتواند جابجایی منابع و خدمات را انجام دهد. مثلا اگر یک آژانس مینیبوسی دارد که کمتر استفاده میشود آن را با آژانس دیگر به اشتراک میگذارد |
4 | بانک زمان سازمانی | سیستم اعتبار زمانی مشترک که در آن اعتبار بین سازمان/نهاد و فرد معنا داردعضویت در بانک زمان مستقیما با وضعیت استخدامی یا عضویت فرد در سازمان ارتباط دارد. فعالیتها ممکن است الگویی مرتبط با حوزه کاری سازمان مادر داشته باشند یا اینکه بیشتر متمرکز بر رفع نیازهای اعضای سازمان باشندهدف این نوع بانک زمان بیشتر ایجاد سازمانهای یادگیرنده است | مدرسه پرستاری و مامایی فلورانس نایتینگل انگلستان- هدف این بانک زمان ایجاد منبعی از استعدادها است که میتوانند در یادگیری مهارتهای مختلف به یکدیگر کمک کنند و همچنین خدماتی که مدرسه به شاگردانش ارائه میکند را گسترش بخشند. |
5 | آژانس به مشتری | سیستم اعتباری پولی بستهای که در آن اعتبارها از بانک نشات میگیرندحسابداری اعتبار زمانی و تنظیمات آن در دست آژانس است. هدف این نوع بانک زمان بر روی یک اجتماع گذاشته شده است. | کید ولیز در ولز انگلستان- کودکان در این بانک زمان میتوانند از طریق مشارکت در بهبود اجتماعشان اعتبار زمانی کسب کنند که اساسش بر فرهنگ داد و ستد است. |
6 | بانک زمان مرکز زمانی | سیستم اعتباری پولی بستهای که در آن اعتبارها از بانک نشات میگیرنداین بانک زمان برای استفاده بهتر از منابع در زمانی که مصارف کافی برای آنها وجود ندارد شکل گرفته است. | بلانگارو- در این اجتماع افراد میتوانند در رویدادهایی که به شکل هفتگی برگزار میشود با استفاده از اعتبار زمانی یا با خرید بلیت رویداد شرکت کنند. اعتبار زمانی از طریق مشارکت در امور اجرایی به دست میآید. مثلا اگر یک کنسرت دو ساعته برگزار میشود افراد باید ۲ ساعت مشارکت در برگزاری داشته باشند یا پول بلیت را پرداخت کنند. |
7 | بانک زمان شبکه زمانی | سیستم اعتباری پولی بستهای که در آن اعتبارها از بانک نشات میگیرندهمه تامین کنندگان خدمات محلی به شکل داوطلبانه و مطابق قانون از اعتبار زمانی بانک زمان برای به رسمیت شناختن اجتماع و تشویق فعالیت در آن استفاده میبرند. | ایثاکا اور در ایالات متحده- این بانک زمان که توسط پاول گلوور در شهر ایثاکا ایجاد شد بسیاری از خدمات دهندگان محلی را در بر میگرفت که افراد میتوانستند برای دریافت خدمات از اعتبار زمانی ایثاکا استفاده کنند. |